Jak to z tym godaniem było, czyli „Słownik gwary tarnowieckiej”.
– Witejcie Kumie
– Bóg zapłać za witaczke. Powitać. Powitać…
Tak brzmiało kiedyś nasze dzisiejsze dzień dobry na terenie wsi Tarnowiec a dokładniej w tarnowieckiej parafii. Powitanie to było stosowane tylko przy spotkaniu na otwartej przestrzeni. Wchodząc do domów, chwalono Boga słowami:
– Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus.
W ciągu prawie 700-letniej historii tej katolickiej parafii wytworzył się mikroregion, którego najtrafniejszą nazwą jest Wspólnota Tarnowiecka (był to tytuł regionalnej gazetki). Przez wieki całe tworzyła się tutaj swoista, odrębna kultura ludowa a jednym z jej składników była tutejsza gwara.
Ludność okolicznych wsi należących do parafii tarnowieckiej spotykała się w każdą niedzielę i we wszystkie rozlicz.e święta, w które obfitował dawny kalendarz w drodze do kościoła, w drodze powrotnej a przede wszystkim pod samym kościołem w Tarnowcu. Tutaj wymieniano poglądy, dzielono się nowinami, zawierano znajomości. Wiadomo, że „Co wieś to inna pieśń”. Przez zawierane małżeństwa, a pary najczęściej łączyły się w obrębie swojej parafii, przenikały z jednej wsi do drugiej różne obrzędy, zwyczaje powiedzenia, aż wytworzyła się swoista, barwna, obrazowa, jędrna i soczysta gwara tego regionu.
Nie mniej ważnym miejscem dla tworzenia się tej kultury i nie mniej uczęszczanym niż tarnowiecka świątynia była karczma.
Po skończonej mszy św. chłopi gromadnie szli do karczmy, by „strzelić sobie bączka” (bączek-1/8 l okowity). O tym zwyczaju świadczą słowa przyśpiewki:
„Skończyła się Bosko chwała
Teraz by się wódka zdała
Św. Pioter zamknął wrota
Niechaj idzie ta hołota”
Była też śpiewka dla mniej zdecydowanych:
„Czyś ty chłopie oszalał
Czy ty ni mosz rozumu
Stoi karczma przy drodze
A ty leziesz do domu”
Można też mieć różne zdania o tym, czy chłopi szli do kościoła z pobożności, czy też po części po to, aby przy okazji „napić” (wypić) okowity. Wątpliwości te nasuwają słowa, równie starej, jak i dwie poprzednie żartobliwie przekornej przyśpiewki:
„Chwała Tobie Boże
Wielgo Twoja chwała
Że się kościół spolił
A karczma została”
Jak było, tak było, jest faktem, że właśnie tutaj w starej rycerskiej wsi Tarnowiec i jej okolicy wytworzyła się odrębna gwara, swoiste określenia, powiedzenia na różne okazje, przysłowia – czyli tarnowiecka gwara. Nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, że do dzisiaj rozmawiając między sobą, posługujemy się częściowo będącą już w zaniku tą gwarą.
Aby utrwalić te resztki, które zostały z mowy naszych pradziadów, zdołałem zanotować około 1700 wyrazów, powiedzeń, przysłów oraz różnych określeń gwarowych używanych na terenie ziemi tarnowieckiej.
Oto one w alfabetycznej kolejności:
A B C Ć D E F G H J K L Ł M N O P R S Ś T U W Z Ż Ź
DODATEK
Skróty użyte w słowniku:
czas. – czasownik
licz. – liczebnik
mod. – modulant
np. – na przykład
partyk. – partykuła
powiedz. – powiedzenie
przyim. – przyimek
przym. – przymiotnik
przysł. – przysłówek
rzecz. – rzeczownik
spój. – spójnik
wprzyim. – wyrażenie przyimkowe
wykrz. – wykrzyknik
zaim. – zaimek
zfr. – zwrot frazeologiczny
Znaki:
/ – oddziela hasła synonimiczne
Godki Tarnowieckie 